بررسی فنی عمر واقعی موتور

عمر موتور را نمی‌شود با عدد کیلومتر توضیح داد چون موتورِ «زنده» الزاماً موتورِ «سالم» نیست؛ از دید مهندسی، عمر واقعی موتور یعنی بازه‌ای که موتور می‌تواند بدون افت محسوس راندمان، بدون مصرف روغن غیرعادی و بدون شروع فرسایش پیشرونده کار کند. بسیاری از موتورهایی که امروز در خیابان می‌بینیم، سال‌هاست از این بازه خارج شده‌اند اما هنوز به حرکت ادامه می‌دهند؛ چیزی شبیه بیماری که راه می‌رود، ولی سالم نیست و وضعیت ناپایداری دارد.

اینکه چرا بعضی موتورها ۳۰۰ هزار کیلومتر (و حتی بالاتر) را طبیعی طی می‌کنند و بعضی دیگر خیلی زودتر از نفس می‌افتند، قبل از هر چیز به طراحی و کیفیت ساخت برمی‌گردد موتورهایی که از حجم کم، توان بالایی استخراج می‌کنند، ذاتاً تحت فشار بیشتری هستند. این فشار فقط عدد اسب‌بخار نیست؛ ترکیبی از تنش حرارتی، بار مکانیکی و کاهش حاشیه ایمنی است. به زبان ساده، چنین موتورهایی معمولاً با این ویژگی‌ها شناخته می‌شوند:

• توان بالا نسبت به حجم
• کار در دما و فشار بالاتر
• حساسیت بیشتر به کیفیت نگهداری

برای مثال خودرو آریزو 8 با حجم موتور 2 لیتر توربو توانی برابر 254 اسب بخار و 390 نیوتن متر تولید می کند که برای این حجم موتور عدد قابل توجهی می باشد.

طرز رانندگی یا کیفیت ساخت؟!

موتورهایی که با توان متوسط طراحی شده‌اند، معمولاً برای شرایط غیرایده‌آل حاشیه دارند؛ یعنی اگر راننده اشتباه کند یا شرایط کاری سخت‌تر شود، موتور فوراً وارد فاز تخریب نمی‌شود اما نباید به مدت طولانی تحت این فشار باشند.

نکته‌ای که اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که «توان قابل تولید» با «توان قابل تحمل دائمی» فرق دارد. خیلی از موتورها می‌توانند دور بالا بروند، اما برای ماندن دائمی در آن شرایط ساخته نشده‌اند. همین سوءبرداشت باعث می‌شود موتور در ظاهر سالم باشد، اما در باطن به‌تدریج فرسوده شود.

حتی اگر دو موتور کاملاً یکسان روی کاغذ داشته باشیم، باز هم عمر آن‌ها الزاماً برابر نیست. تولید انبوه یعنی تلرانس؛ یعنی اختلاف‌های بسیار جزئی در لقی‌ها، پرداخت سطوح و مونتاژ. همین اختلاف‌های کوچک می‌توانند باعث شوند یک موتور خوش‌عمر شود و موتور دیگر زودتر وارد فاز افت شود. به همین دلیل است که در دنیای واقعی می‌بینیم:

یک خودرو با همان مدل و شرایط، کیلومتر بالا می‌رود ⇔ دیگری با کارکرد کمتر دچار افت یا خرابی می‌شود

"این موضوع نه شانس است و نه اغراق؛ واقعیت خط تولید است."

اصول رانندگی صحیح

در مورد رانندگی هم باید بی‌پرده صحبت کرد برخلاف تصور عمومی، رانندگی دائماً آرام لزوماً به نفع موتور نیست. کار کردن مداوم در دور پایین، آن هم زیر بار، فشار زیادی به یاتاقان‌ها و سطوح لغزشی وارد می‌کند و شرایط روانکاری را بدتر می‌سازد. موتور برای یک بازه مشخص از دور و بار طراحی شده و خروج دائمی از این بازه، حتی با نیت مراقبت، می‌تواند مخرب باشد. به همین دلیل است که معمولاً این الگوها خطرناک‌ترند:

• دور پایین + بار زیاد

• گرم نشدن کامل موتور در سیکل‌های کوتاه

• الگوی تکراری رانندگی اشتباه

موتور بیشتر از فشار مقطعی منطقی، از عادت‌های غلط یکنواخت آسیب می‌بیند.

حرارت، عامل اصلی مرگ زودرس، نه کیلومتر

اما اگر بخواهیم مهم‌ترین عامل کاهش عمر موتور را نام ببریم، باید سراغ حرارت برویم. بیشتر موتورهایی که زود فرسوده می‌شوند، مدت‌ها قبل از خرابی نهایی دچار مشکل حرارتی بوده‌اند؛ نه لزوماً به شکل جوش آوردن یا بالا رفتن آمپر، بلکه به صورت نقاط داغ موضعی. این نقاط داغ می‌توانند باعث شوند:

1. رینگ‌ها خاصیت خود را از دست بدهند

2. روغن در یک سیلندر زودتر بسوزد

3. فرسایش نامتقارن شکل بگیرد

وقتی خرابی خودش را نشان می‌دهد، معمولاً مدت‌هاست که تخریب شروع شده.

روغن موتور هم دقیقاً در همین چارچوب معنا پیدا می‌کند. روغن نامناسب می‌تواند یک موتور سالم را نابود کند، اما بهترین روغن دنیا هم نمی‌تواند طراحی ضعیف یا حاشیه ایمنی پایین را جبران کند. اشتباه رایج این است که همه چیز را به برند روغن تقلیل می‌دهیم، در حالی که مواردی مثل ویسکوزیته درست، فاصله تعویض واقعی و سازگاری با طراحی موتور نقش مهم‌تری دارند.

شاید به همین دلیل است که هنوز هم موتورهای قدیمی زیادی در حال کار هستند. نه به این خاطر که «قدیما همه چیز بهتر بود»، بلکه چون این موتورها ساده‌تر، کم‌فشارتر و با انتظار مهندسی پایین‌تری طراحی شده‌اند. آن‌ها برای رکورد زدن ساخته نشده بودند؛ برای دوام ساخته شده بودند.

جمع‌بندی نهایی

بیشترین تأثیر بر عمر موتور را طراحی، حاشیه ایمنی و مدیریت حرارت تعیین می‌کند. راننده نقش دارد، اما معجزه نمی‌کند. بعضی موتورها ذاتاً برای ۳۰۰ هزار کیلومتر ساخته شده‌اند و بعضی دیگر اگر به این عدد برسند، در واقع بیش از انتظار مهندسی‌شان دوام آورده‌اند. این حقیقتی است که معمولاً در تبلیغات جایی ندارد.